Bundestagswahl
Op zondag 23 februari 2025 gaan de Duitsers voortijdig naar de stembus voor de 21e Bundestagswahl, de landelijke verkiezingen. Na onenigheid over de begroting en het ontslag van de minister van Financiën Christian Lindner viel het doek voor het ‘stoplichtkabinet’ van bondkanselier Olaf Scholz, bestaande uit SPD, FDP en Bündnis 90/Die Grünen, op 7 november 2024. Op 16 december stelde Scholz de ‘Vertrauensfrage’ in de Bondsdag – verloor de stemming zoals verwacht – en werd de weg vrijgemaakt voor nieuwe verkiezingen.
Erststimme und Zweitstimme
Anders dan in Nederland hebben Duitse kiesgerechtigden bij de landelijke verkiezingen twee stemmen: een ‘Erststimme’ en een ‘Zweitstimme’. Dit stelsel wordt ook wel ‘personalisierte Verhältniswahl’ genoemd, een op personen gericht stelsel van evenredige vertegenwoordiging. De Erststimme is een rechtstreekse stem voor een politicus uit de kieskring van de kiezer die de meeste stemmen kreeg: de tweede stem is een stem voor een partij. Deze partijlijsten zijn deelstaatgebonden en de verdeling van het aantal zetels per partij over de deelstaten hangt af van de hoeveelheid stemmen die een partij in de deelstaten heeft gekregen. Het uitbrengen van voorkeursstemmen is daarbij niet mogelijk. Ten behoeve van de verkiezingen is Duitsland opgedeeld in 299 kiesdistricten (Wahlkreise), waarin steeds ongeveer 250.000 mensen wonen. Om van deze 299 districtsvertegenwoordigers naar een evenredige vertegenwoordiging op basis van de 'Zweitstimme’ te komen, was een ingewikkeld systeem van extra zetels nodig. Dat zorgde jarenlang voor een Bondsdag van wisselende omvang.
Kiesdrempel
Anders dan in Nederland kent Duitsland een kiesdrempel van 5 procent. Alleen partijen die in heel Duitsland meer dan 5 procent van de Zweitstimmen hebben gekregen mogen plaatsnemen in de Bondsdag. Ook wanneer een partij in heel Duitsland minder dan 5 procent van de stemmen behaalt, maar dankzij de ‘Erststimmen’ minimaal drie rechtstreeks gekozen kandidaten heeft, mag de partij alsnog zitting nemen in de Bondsdag.
Wahlrechtsreform
De hervormingen van het kiesstelsel in 2023, de ‘Wahlrechtsreform’ hebben echter gezorgd voor een belangrijke verandering: het aantal afgevaardigden in de Bondsdag wordt wettelijk beperkt tot 630. Momenteel zetelen er nog 733 afgevaardigden in de Bondsdag. Met de hervorming van het kiesstelsel zijn de extra zetels, de zogeheten ‘Überhangmandate’ en de ‘Ausgleichsmandate’, van het politieke toneel verdwenen.
Een andere wijziging is dat de zetelverdeling uitsluitend gebaseerd is op de Zweitstimmen. De kandidaat met de meeste Erstimmen in een kiesdistrict kan alleen dan direct zitting nemen in de Bondsdag als de partij in totaal door de Zweitstimmen genoeg zetels krijgt. Ook nieuw sinds de hervormingen: wanneer er in een deelstaat meer kandidaten worden gekozen dan het aantal zetels waarop de partij volgens de Zweitstimmen recht heeft, vallen de kandidaten met het laagste aantal stemmen af.