Schengen viert veertigjarig jubileum
Op 14 juni 1985 werd in het Luxemburgse plaatsje Schengen het Schengenakkoord ondertekend. Wat begon als een overeenkomst tussen vijf EU-lidstaten om grenscontroles af te schaffen, groeide uit tot een van de meest tastbare successen van Europese samenwerking. Sindsdien is het mogelijk om zonder paspoortcontroles te reizen tussen de 29 EU-landen, Liechtenstein, Noorwegen, IJsland en Zwitserland. Dit jaar viert Schengen zijn 40-jarig bestaan met officiële plechtigheden, terugblikken op Europese integratie en gedachtewisselingen over de toekomst van het vrije verkeer.
Terugkeer van grenscontroles
Er valt echter een schaduw over de feestelijkheden. De laatste maanden keren op verschillende plekken in Europa grenscontroles terug – officieel tijdelijk, maar in de praktijk steeds vaker structureel. Nederland en Duitsland zijn hier een voorbeeld van: langs de Nederlands-Duitse grens, voeren zowel de Nederlandse als de Duitse douane grenscontroles uit – bijvoorbeeld op de A1 bij De Lutte en op de A3 bij Arnhem/Elten. Volgens de Duitse autoriteiten zijn de controles bedoeld om mensensmokkel tegen te gaan en de asielstroom beter te beheersen. Het Nederlandse ministerie van Asiel en Migratie beargumenteert de grenscontroles eveneens met de bestrijding van migrantensmokkel en irreguliere migratie.
De terugkeer van controles leidt tot lange files, overlast voor grenspendelaars en vragen over proportionaliteit. Uit onderzoek van de Algemene Rekenkamer bleek bovendien recent dat grenscontroles op snelwegen vanuit Duitsland en België geen effectief middel zijn om de instroom van asielzoekers te verlagen. Bestuurders wijzen erop dat de maatregelen haaks staan op het oorspronkelijke Schengen-ideaal. “Na de Tweede Wereldoorlog heeft het decennialang geduurd voordat we de binnengrenzen in Europa konden afschaffen. Dat was een historische stap vooruit – een verworvenheid waar we trots op mogen zijn. Nu zien we die grenzen weer terugkeren: niet alleen fysiek, maar ook in de hoofden van mensen. Dat is een zorgwekkende stap terug in de tijd. Wat me vooral zorgen baart, is het gebrek aan publiek debat over deze ontwikkeling. Terwijl steeds meer landen controles invoeren, lijkt het maatschappelijk en politiek draagvlak als vanzelfsprekend te worden aangenomen. Dat is niet vanzelfsprekend – en zou het ook niet mogen zijn”, aldus Joris Bengevoord, president van de Association of European Border Regions (AEBR), voorzitter van de EUREGIO en burgemeester van Winterswijk.
In oktober 2024 nam de AEBR reeds een resolutie aan over de inzet van grenscontroles als laatste redmiddel in de Europese Unie, in november 2024 gevolgd door een resolutie van de EUREGIO waarin wordt gesteld dat grenscontroles afbreuk doen aan het fundament van Europese samenwerking.
Burgers nemen het heft in eigen handen bij Ter Apel
Een zorgwekkend neveneffect van het aangescherpte migratiebeleid en grensbewaking is de opkomst van burgerpatrouilles. In de omgeving van het aanmeldcentrum in Ter Apel voerden enkele burgers recent op eigen houtje ‘grenscontroles’ uit. Ze inspecteerden voertuigen op mogelijke migranten die vanuit Duitsland de grens met Nederland overstaken. Politie en lokale overheden hebben deze acties scherp veroordeeld als gevaarlijk en illegaal. Ministeries benadrukken dat grensbewaking en migratiecontrole een exclusieve taak van de overheid zijn.
Grensafsluiting bij Beek om sluipverkeer te stoppen
De grenscontroles hebben ook ongewenste gevolgen voor dorpen aan de grens. In Beek, een klein Nederlands dorp ten westen van Elten, werd de lokale grensovergang tijdens het Pinksterweekend afgesloten voor autoverkeer. De reden: toenemende hinder van sluipverkeer dat via lokale wegen probeert de door Duitse grenscontroles ontstane files op de A3 te omzeilen. De gemeente Montferland besloot tot de afsluiting om de leefbaarheid en verkeersveiligheid in het dorp te waarborgen. Ook op een aantal dagen rondom de Duitse feestdag Fronleichnam op 19 juni was de grensovergang op gezette tijden afgesloten.
